Osoba, która kiedyś była pełna energii z powodu wypalenia zawodowego traci zapał czy chęć robienia czegokolwiek – przestrzega dr Marlena Stradomska, psycholog z Lublina. Z ekspertką rozmawialiśmy o tym, jak radzić sobie z wypaleniem zawodowym, a także o tym, jakie objawy mogą o nim świadczyć.
Czym jest wypalenie zawodowe?
– Wypalenie zawodowe, inaczej syndrom wypalania zawodowego lub burnout, to efekt doświadczania chronicznego stresu w pracy, który nie był odpowiednio załagodzony. Wypalenie zawodowe można traktować jako wycofanie się z działalności zawodowej w odpowiedzi na zbyt duży stres lub niezadowolenie z wykonywanej pracy. Odnosi się do utraty entuzjazmu czy zaangażowania. Jest to proces rozpoczynający się nadmiernym i długotrwałym działaniem stresu, który wywołuje uczucie napięcia, drażliwość i zmęczenie wśród pracowników. Jego kontynuacją jest izolowanie się, dystansowanie, czemu towarzyszą zachowania apatyczne czy cyniczne.
Jakie są pierwsze objawy wypalenia zawodowego? Co powinno nas zaniepokoić?
– Według ICD-11 (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11) charakterystyczne dla wypalenia zawodowego są m.in. uczucie braku energii lub wyczerpania, mentalne odcięcie od pracy, cyniczne lub negatywne nastawienie do pracy oraz zredukowana skuteczność zawodowa. Istotne jest to, że mogą pojawić się takie elementy jak emocjonalne i psychiczne wyczerpanie, spowodowane przez długotrwałe zaangażowanie w sytuacje, które są obciążające pod względem emocjonalnym np. zależy mi, aby być jak najlepszym w pracy, często za wszelką cenę. Charakteryzuje się głównie wyczerpaniem; towarzyszą mu dyskomfort psychiczny i fizyczny, poczucie zmniejszonej skuteczności, obniżona motywacja. Osoba, która kiedyś była pełna energii, z powodu wypalenia traci swój zapał czy chęć robienia czegokolwiek.
Jak odróżnić zmęczenie pracą od wypalenia zawodowego? Czym to się różni?
– Zmęczenie można odczuwać po tym, jak osoba pracuje kilka czy kilkanaście godzin dziennie. Jednakże możliwa jest jeszcze regeneracja sił np. poprzez sen, odpowiednie tzn. bogate w minerały pożywienie itd. Wypalenie to taki moment, gdzie takie zabiegi nie wystarczają. Odzyskanie energii jest bardzo trudne, a niekiedy niemożliwe. Warto wspomnieć o fazach wypalenia zawodowego. Należy do nich: miesiąc miodowy – okres zauroczenia pracą i pełnej satysfakcji z osiągnięć zawodowych, energia, optymizm i entuzjazm; przebudzenie – czas, w którym człowiek zauważa, że idealistyczna ocena pracy jest nieadekwatna, pracuje coraz więcej i stara się, by idealistyczny obraz nie uległ zaburzeniu i szorstkość – realizacja zadań zawodowych wymaga coraz więcej wysiłku, dołączają się trudności w kontaktach społecznych. Dodatkowo jest też wypalenie pełnoobjawowe – rozwija się pełne wyczerpanie fizyczne i psychiczne, pojawiają się zaburzenia depresyjne, poczucie pustki i samotności. Dodatkowymi elementami może być chęć ucieczki z pracy i odradzanie się – czas „leczenia ran”.
Niektórym ludziom bardzo trudno odciąć pracę od życia prywatnego. Jest wiele zawodów, w których jest to wręcz niemożliwe. Jak dbać o swoje granice, aby ich nie przekraczać?
– To dość niebezpieczne zjawisko, kiedy człowiek nie jest w stanie oderwać swoich myśli od pracy, kiedy już jest w domu. Istnieje wiele możliwości terapeutycznych, które mogą pomóc w danej sytuacji. Dla przykładu, jedną z nich jest to, że człowiek przed przekroczeniem drzwi domu „wkłada” wszystkie „rzeczy”, które działy się w pracy do wyimaginowanego pudełka – zrzucając tym samym stres i napięcie przed wejściem do domu. W wielu przypadkach brak umiejętności oddzielenia życia prywatnego od zawodowego może mieć wpływ na zdrowie psychiczne.
Jak sobie radzić z wypaleniem zawodowym? Jak można mu zapobiegać??
– Ryzyko przekroczenia granicy pomiędzy dystansem a depersonalizacją jest mniejsze lub większe w zależności od tego jak dana osoba radzi sobie z różnymi sytuacjami w życiu. Niektórzy mimo bardzo stresującej pracy nie będą odczuwać sygnałów niebezpieczeństwa związanych z wypaleniem, gdyż dla przykładu mają wspaniałą pasję i to jej poświęcają najwięcej uwagi. Niektórzy traktują pracę jako pewną możliwość realizowania swoich celów życiowych dzięki prestiżowi czy wynagrodzeniu. Praca nie musi być traktowana jako cel życia. Jest wiele możliwości, które mogą pozwolić na to, aby człowiek nie był wypalony. Do możliwości indywidualnych, czyli takich, które zależą od każdego człowieka można zaliczyć kilka spraw: próba zadbania o zapewnienie sobie przestrzeni na odpoczynek, rozwój zainteresowań i pasji, zaprogramowanie swoich myśli w ten sposób, aby praca nie była jedynym elementem życia człowieka, jak i korzystanie ze wsparcia społecznego ze strony rodziny, przyjaciół, najbliższego otoczenia. Możliwa jest także pomoc pracownikom ze strony pracodawców i instytucji. Do takich działań należeć może: dobieranie odpowiednich osób na dane stanowiska pracy (odpowiedni proces rekrutacji); szanowanie i uwzględnianie praw pracowników, m.in. zapewnianie wynagrodzenia adekwatnego do ilości i czasu pracy lub innych dodatkowych czynników; promocja zdrowia psychicznego; edukacja na temat oznak wypalenia zawodowego; jasne określanie ról zawodowych.
Fot. Zdjęcie poglądowe/ Archiwum
